Home T́m Ca Dao Trang Chủ Toàn Bộ Danh Mục e-Cadao English

Thư Mục

 
Lời Phi Lộ
Lời Giới Thiệu
Cách Sử Dụng
Dẫn Giải
Diêu Dụng
Cảm Nghĩ
 
Ẩm Thực
Chợ Quê
Cội Nguồn
Cổ Tích
Lễ Hội
Lịch Sử
Ngôn Ngữ
Nhân Vật Nữ
Nhạc Cụ Việt Nam
Phong Tục Tập Quán
Quê Ta
Tiền Tệ Việt Nam
Tiểu Luận
Văn Minh Cổ
Vui Ca Dao
 
Trang Nhạc Dân Ca
 
Trang Chủ
 

 
 

 

 
 
Châu Đốc Năm Xưa
ĐỖ THỦ KHOA
* CHÂU ĐỐC QUA CÁC THỜI ĐẠI:Châu Đốc nằm trong dăy đất Tầm Phong Long của Thủy Chân Lạp (Cao Miên sau này) bao gồm: vùng Thất Sơn, vùng đồng bằng Châu Đốc, Long Xuyên, một phần của Sa Đéc, Cao Lănh và Cần Thơ. Nơi đây là phần đất sinh cơ lập nghiệp của dân Việt, Miên, Lào, Tàu và Chà (theo bia Vĩnh Tế Sơn).
Đến năm 1757, Phiên Vương Chân Lạp tiến dâng đất này cho Chúa Nguyễn Phúc Khoát để tạ ơn che chở đặt lên ngôi báu (do tài ngoại giao và bảo cử của quan Tổng Binh Mạc Thiên Tứ trấn Hà Tiên). Được đất mới, Chúa Vơ Vương sai Thống Suất Trương Phúc An và Tham Mưu Nguyễn Cư Trinh (theo kế sách Tầm Thực của Cư Trinh) đặt 3 đạo:
- Tân Châu đạo ở Tiền Giang.
- Châu Đốc đạo (đóng quân tại bến An Giang sau này, tức Châu Đốc hiện nay. Phụ lục với đạo Châu Đốc có quân binh của dinh Long Hồ sai phái và các bảo Châu Phú, Châu Giang... Cùng liên lạc với đồn binh tại Tịnh Biên để pḥng ngự vùng Thất Sơn và 2 sông Tiền, Hậu).
- Đông Khẩu đạo ở Sa Đéc.
Đồng thời, quan Tổng Binh Mạc Thiên Tứ xin Chúa Nguyễn cho lập 2 đạo của Hà Tiên là:
- Kiên Giang đạo ở Rạch Giá.
- Long Xuyên đạo ở Cà Mau (đến giữa triều Minh Mạng đạo này trở thành huyện Long Xuyên tại Cà Mau).
Đạo là khu vực quân sự và hành chánh của 1 vùng, có đồn trại để cai trị 1 vùng.
 
 
 
Đến năm Kỷ Hợi (1779) Chúa Nguyễn cho dời dinh Long Hồ về chợ Vĩnh Long ngày nay và đặt quan cai quản đất mới Tầm Phong Long.
Triều Gia Long 1805, đất Tầm Phong Long thống thuộc Vĩnh Trấn. Đến năm 1808, đổi tên là trấn Vĩnh Thanh (quan Đô Thống Thoại Ngọc Hầu là một trong những vị trấn thủ từ năm 1817 - Đinh Sửu, Gia Long thứ 16).
Năm Gia Long thứ 15, Bính Tư (1816) Vua giáng dụ đấp đồn Châu Đốc (do Trấn Thủ Lưu Phước Tường chỉ huy) theo mô h́nh lục giác có hào sâu thành cao bằng đá ong, vôi cát, mặt tiền hướng về bờ sông Châu Đốc (vị trí đồn và tỉnh thần An Giang sau này là thành lính tập (CB) đời Pháp thuộc, sau này là trại Thoại Ngọc Hầu, thuộc tiểu khu Châu Đốc). Tỉnh lỵ An Giang và các lỵ sở hành chánh trực thuộc từ thành lính tập chạy dài lên tiệm rượu Vĩnh Phong Long sau này.
Năm Gia Long thứ 18 Kỷ Măo (1819) Vua giáng dụ đào kinh từ phía Tây đồn Châu Đốc đến Giang Thành Hà Tiên, hoàn tất trong 5 năm. Họa đồ dâng lên, Vua Minh Mạng vui mừng, ban tên đất là “Châu Đốc Tân Cương” đồng thời mang tên kinh là Vĩnh Tế Hà, được chạm khắc vào Cao Đĩnh trước nhà Thế Miếu ở cố đô Huế (chỉ huy đào kinh do Đô Thống Thoại Ngọc Hầu; phụ lực có Thống Chế Nguyễn Văn Tuyên và Diều Bát Nguyễn Văn Tồn. Nhưng công tiếp tế lương thảo, nước uống và dụng cụ đào kinh lại do bà Châu Thị Vĩnh Tế, chánh thất phu nhơn của quan Đô Thống Thoại Ngọc Hầu. Nên Vua lấy tên bà đặt tên kinh và đổi núi Sam thành Vĩnh Tế Sơn. Đồng thời ban vị hiệu cho bà là Nhàn Tĩnh phu nhơn.
Triều Minh Mạng 1832, sau khi Đức Tổng Trấn Quận Công Lê Tả Quân qui thần, Vua ra lệnh dẹp thành Gia Định, các Trấn đổi thành Tỉnh, trực thuộc triều đ́nh.
Đến 1833, dâng chỉ dụ triệt hạ phía Dông đồn Châu Đốc để xây cất tỉnh thành và các cơ sở hành chánh quân sự của tỉnh An Giang. Tỉnh này lúc mới lập chỉ có 2 phủ và 4 huyện.
- Phủ Tuy Biên có 2 huyện: Tây Xuyên (vùng Châu Đốc) và Phong Phú.
- Phủ Tân Thành có 2 huyện: Đông Xuyên (vùng Long Xuyên) và huyện Vĩnh An (Sa Đéc).
Ông Nguyễn Tri Phương và Doăn Uẩn là những vị Tổng Đốc An Hà triều Thiệu Trị.
Đến đời Thiệu Trị và Tự Đức, tỉnh An Giang được thêm những phần đất của Hà Tiên (gần vùng Bảy Núi Châu Đốc) và những phần đất Cần Thơ, Sóc Trăng và Bạc Liêu sau này.
Trái 2 triều Vua này, An Giang có 3 phủ và 10 huyện chạy dài từ biên giới Việt Miên (vùng Châu Đốc - Cao Lănh) đến tận bờ biển Nam Hải. So với 3 tỉnh Miền Tây, An Giang là đất lớn nhất, kế đến Hà Tiên và nhỏ nhất là Vĩnh Long. Tuy nhiên, Vĩnh Long là vùng đất thuộc, toàn thể đất đai đều được khai thác, ruộng vườn rất là thạnh mậu (tiếng xưa c̣n lưu lại Vĩnh Long là miệt vườn).
Sau khi 3 tỉnh miền Đông bị mất, quan Kinh Lược Đại Thần Phan Thanh Giản phụng chỉ triều đ́nh cố thủ 3 tỉnh miền Tây, nên Người dựng tại Vĩnh Long một Văn Thánh Miếu và tại tỉnh thành An Giang (nên nhớ là Châu Đốc sau này) một trường thi hương để thắp sáng nền văn minh, văn hóa Khổng Mạnh và đáp ứng việc học hành khoa cử của con dân 3 tỉnh c̣n lại.
Đến năm 1867 (ngày 20 tháng 5 Đinh Măo. Năm Tự Đức thứ 20) quân Pháp tiến chiếm tỉnh thành An Giang do Trung Tá Galey cầm quân và 5 ngày sau đó, tỉnh thành Hà Tiên cũng cùng chung số phận.
Sau khi chiếm trọn tỉnh An Giang, chính quyền thuộc địa đă chia năm xẻ bảy tỉnh này ra làm nhiều tỉnh nhỏ gồm: Châu Đốc, Long Xuyên, Sa Đéc, Cần Thơ, Sóc Trăng và Bạc Liêu.
Dưới thời Đệ Nhất Cộng Ḥa, do sắc lệnh 143/VN ngày 22/10/1956: 2 tỉnh đời Tây thuộc Châu Đốc, Long Xuyên bị nhập lại gọi An Giang, nhưng tỉnh lỵ đặt tại Long Xuyên (nơi nhau rún của đương triều Phó TT Nguyễn Ngọc Thơ). Thời này nghe nhiều vị cố lăo ở Châu Đốc kể lại và đánh dấu hỏi thật lớn: Tại sao chánh phủ Cộng Ḥa không đặt tỉnh lỵ tại Châu Đốc, v́ nơi đây là vùng đất xưa, rất là cao ráo, không bị ngập lụt. Xưa, vua quan nhà Nguyễn rất là sáng suốt đặt chánh quyền cấp Tỉnh tại đây để pḥng ngự vùng biên giới ngăn ngừa quân xâm lược Miên, Xiêm. Hơn nữa Châu Đốc là đất văn học, v́ xưa có trường thi Hương, lại tích tụ văn minh, văn hóa Việt Nam, Miên, Lào, Chà và di dân Trung Hoa, lại trù phú thạnh mậu về nông lâm thủy sản, gia cầm gia súc cùng nền kinh tế xuất nhập cảng nữa.
Sự xáp nhập này đưa công nho 50 xă của vùng Châu Đốc về phát triển cho Long Xuyên cho đến 9 năm sau. Năm 1964 Châu Đốc được trả lại thành tỉnh (thời Đệ Nhị Cộng Ḥa).
* NHỮNG TỪ MIẾU & DI TÍCH C̉N LƯU LẠI TẠI CHÂU ĐỐC— Đền Thờ Lễ Công (tức Đ́nh Thần Châu Phú hiện nay).Xưa do quan Trấn Thủ Thoại Ngọc Hầu tạo lập để thờ phụng Đức Thượng Đẳng Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh, vị đại khai quốc công thần đời Chúa Nguyễn Phúc Chu đă có kỳ công b́nh Chiêm Thành (vùng B́nh Thuận, Khánh Ḥa 1613), đặt nền hành chánh đầu tiên tại Nam phần (Biên Ḥa, Gia Định năm 1698). Sau cùng kéo quân binh lên tận đất Miên để dẹp giặc và phủ dụ dân Miên 1699-1700. Ông mất năm 1700, di hài được chôn cất tại cù lao Phố (Biên Ḥa). Ông là vị công thần được nhiều nơi thờ nhất. Điển h́nh tùng tự tại nhà Thái Miếu Cố Đô Huế, lăng mộ tại Biên Ḥa, đ́nh Minh Hương Gia Thạnh Chợ Lớn, Rạch Gầm Mỹ Tho (nơi ông mất), vùng Cù Lao Ông Chưởng và Châu Thành Long Xuyên, chợ Châu Đốc và các xă lân cận. Xưa, ông có ân và uy với dân Miên nên trên dầu Cồn trước chợ Nam Vang c̣n đền thờ để tưởng nhớ ông. (Đại Nam Nhất Thống Chí - Quyển Hạ. Mục Từ Miếu).
— Miếu Thành Hoàng (Miếu Ông Hàn ngang trường Trung Học Thủ Khoa Nghĩa Châu Đốc). Miễu tạo lập năm Thiệu Trị, có lúc dời lên phía Tây tỉnh thành thuộc thôn Vĩnh Ngươn. Sau triều Tự Đức, dời lại chỗ cũ phía Đông tỉnh thành thờ Đương Cảnh Bổn Thổ Thành Hoàng (vị thần bảo hộ cho tỉnh thành An Giang xưa). (Đại Nam Nhất Thống Chí - Quyển Hạ - Mục Từ Miếu).
— Chùa Tây An: Trúc tạo năm 1847 do quan Tổng Đốc An Hà Trấn Tây Mưu Lược Tướng tước hiệu Tuy Tĩnh Bá Doăn Uẩn (gốc người Bắc) Trùng kiến Tây An. (Đại Nam Nhất Thống Chí - Quyển Hạ - Mục Từ Miếu).
— Miếu Âm Nhơn Cô Hồn (đối diện Miếu Thành Hoàng) Xưa để thờ tự “Hớn Thanh Minh Thổ Vô Tự Oan Hồn” đă tử trận hoặc tử nạn. Nay bị dẹp để làm trụ sở Hội Hồng Thập Tự và chùa Viên Quang. Nhưng c̣n lưu lại Cây Sộp cành lá xum xuê, ba bốn người ôm không giáp để lưu di tích miếu xưa.
— Chùa Sắc Tứ Châu Long: Do bà Châu Thị Vĩnh Tế tạo lập để phụng thờ những anh hồn Châu Đốc b́nh tặc tướng sĩ trận vong và vô tự oan hồn tử nạn trong công tác đào kinh Vĩnh Tế. Chùa này tọa lạc trong ṿng rào dinh Tỉnh Trưởng Châu Đốc. Đời Tây dời về ấp Châu Long như hiện nay. Trong chùa c̣n lưu giữ bản sắc do vua Tự Đức ban cấp.
— Công sở xă Châu Phú: Trước kia nằm tại đ́nh Châu Phú hiện giờ. V́ đ́nh Châu Phú di chuyển từ bên hông nhà trường về địa điểm hiện nay, do đó công sở mới dời về phía trong Đài Chiến Sĩ. Lúc trước c̣n có tên là Nhà Vuông, được xây cất nguy nga, đồ sộ. 2 tầng nửa Âu, nửa Á. Đă bị hủy đi sau Tết Mậu Thân.
— Bồ Đề Đạo Tràng: Nơi có bảo tháp thờ Phật và cây bồ đề con của cây bồ đề Bảo Thọ nơi Đức Phật Thích Ca thành đạo tại Ấn Độ. Công đức tạo lập này là ông Đốc Học Phạm Ngọc Đa và cố Tỉnh Trưởng Đặng Văn Lư. (Vị trước xin cây bồ đề từ chính phủ Ấn Độ. Vị sau thuận cho lập tại trung tâm chợ Châu Đốc từ năm 1952, nơi đây là địa điểm hành hương của Phật Tử toàn quốc khi đến Châu Đốc hành hương).
— Lăng Mộ Thoại Ngọc Hầu: Vị thượng quan 2 triều Gia Long, Minh Mạng, có lúc làm trấn thủ Vĩnh Thanh, có lúc làm bảo hộ Cao Miên; án thủ đồn Châu Đốc và quản trấn Hà Tiên. Xưa, từng tùng vong theo Chúa Nguyễn Ánh qua Xiêm, đồng thời làm nhà ngoại giao với các nước Xiêm, Lào, Miên để giúp Chúa Nguyễn thống nhất đất nước. Có công đào kinh Thoại Hà (Long Xuyên - Rạch Giá), kinh Vĩnh Tế (Châu Đốc - Hà Tiên), mở mang vùng Cù Lao Dài (Vĩnh Long), vùng núi Sập (Long Xuyên), vùng Châu Đốc và các xă hai bên kinh Vĩnh Tế. Lăng Mộ rất nguy nga tráng lệ, được tô đắp nét chân nét thảo. Nhờ trong vùng an ninh nên khu lăng lộ của ông và hai bà cùng thân quyến, tùy tùng... hơn 100 ngôi mộ được lưu giữ tốt đẹp cho đến ngày hôm nay.
— Miếu Bà Chúa Xứ: Nơi thờ vị thánh mẫu, hàng năm làm lễ cúng rất long trọng từ 23 đến 27 tháng 4 âm lịch.
 
* VÀI LỜI MINH XÁC:
V́ những bài sưu khảo trước đây có lắm điều sai lạc với tỉnh nhà, chúng tôi xin xác nhận và tuần tự liệt kê dưới đây:
- Tỉnh thành An Giang xưa được kiến tạo tại Châu Đốc, nay c̣n di tích được Bộ Văn Hóa Giáo Dục dưới thời đệ nhất, đệ nhị Cộng Ḥa công nhận. (Đại Nam Nhất Thống Chí - Quyển Hạ - Tỉnh An Giang - Mục Cổ Tích).
- Đức Thượng Đẳng Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh, trước khi kéo quân lên b́nh định đất Miên, ông là quan Trấn Thủ trấn B́nh Khương, do đó Tổng Hành Dinh của ông đặt tại B́nh Khương. Vùng Cù Lao Ông Chưởng chỉ là nơi ông trú quân một thời gian ngắn (v́ ông và toàn thể quân binh đều bị bịnh dịch). Sau mấy ngày di chuyển về Rạch Gầm (Định Tường) th́ ông mất. (Theo Thực Lục Tiên Biên).
- Chùa Tây An Châu Đốc: Hành tŕ theo phái Lâm Tế từ lâu. Đến năm 1847, ông Tổng Đốc Doăn Uẩn tạo dựng lại. C̣n Phật Thầy chỉ trú ngụ và nương náu một thời gian ngắn rồi thị tịch. Xác chôn cạnh chùa (do đó Phật Thầy không là người lập chùa Tây An). (Theo Đại Nam Nhất Thống Chí - Quyển Hạ - Mục Từ Miếu và Thất Sơn Mầu Nhiệm của Nguyễn Văn Hầu.
- Châu Đốc mất tỉnh trong 9 năm thời Đệ I Cộng Ḥa, có nghĩa là đầu năo của ṭa Hành Chánh mất, nhưng địa danh vẫn c̣n, vả lại Châu Đốc là chữ nho phiên âm ra, chính v́ thế, hồi Đệ I Cộng Ḥa không có sửa Châu Đốc đổi lại thành Châu Phú (Xin nhớ Châu Phú là tên quận Châu Thành của Châu Đốc mà thôi). Đầu đời Đệ II Cộng Ḥa 1964, chính phủ đồng loạt trả lại các tỉnh đă bị sáp nhập toàn quốc, không riêng v́ tỉnh Châu Đốc, cho nên có người nói nhân sĩ Châu Đốc thỉnh cầu tái lập tỉnh vào năm 1964 là sai.
Mặc dù mất tỉnh trong 9 năm, Châu Đốc vẫn c̣n giữ 1 ty Bưu Điện, ty Trung Gian Ngân Khố (tuy nhiên ty này quản trị số tiền c̣n nhiều hơn ở tỉnh An Giang thời đó), 1 chợ phiên trâu ḅ (hàng tháng hoặc 110 ngày họp mua bán 1 lần), 2 ty Chánh Thu Quan Thuế (1 tại Châu Đốc, 1 tại Tân Châu). Trong khi tại tỉnh An Giang chỉ có 1 ty phụ thu quan thuế mà thôi. Nói về thủy sản, Châu Đốc là trên nguồn so với các tỉnh phía dưới, do đó thu hoạch thủy sản phải nhiều hơn. Riêng gia cầm gia súc như ḅ, trâu, heo, gà, vịt... nhờ nước bạn tiếp sức nên hàng ngày biết bao nhiêu xe hàng chuyên chở xuất tỉnh (lúc đó Châu Đốc được trung ương cấp giấy ban khen là 1 địa phương cung cấp thực phẩm cho Sài G̣n nhiều nhất).
Ngoài ra những dược liệu ở Châu Đốc phải kể là nhiều nhất, xuất phát từ Bảy Núi trùng điệp và ngọn núi Tà Lơn của Cao Miên cung cấp.
Ngoài ra c̣n biết bao sai sót khác, nhưng chúng tôi để công luận suy xét.
 
* Tài liệu tham khảo:
- Đại Nam Nhất Thống Chí do Tu Trai Nguyễn Tạo dịch.
- Thoại Ngọc Hầu khai phá miền Hậu Giang và Thất Sơn mầu nhiệm do Giáo Sư Nguyễn Văn Hầu (Tín đồ Phật Giáo Ḥa Hảo).
- Lịch sử khẩn hoang miền Nam của Sơn Nam.
- Đất Việt, Trời Nam của Thái Văn Kiểm.
- Tài liệu Việt Tấn Xă (Người Việt, Đất Việt của Toan Ánh).

- Tiểu sử Thượng Đẳng Lễ Thành Hầu Nguyễn Hữu Cảnh tại Đ́nh Thần Châu Phú Châu Đốc.

- Việt Nam Phật Giáo Sử của Thượng Tọa Mật Thể.

- Lời thuật của các vị nhân sĩ trong ban Bảo Tồn Cổ Tích của tỉnh Châu Đốc (Ông Thông Phán Đặng Văn Giáp).

 

Nguồn: saigontimesusa

 

Sưu Tầm Tài Liệu và Web Design

  Hà Phương Hoài

Hỗ Trợ Kỹ Thuật

Hoàng Vân, Julia Nguyễn

Web Database

Nguyễn Hoàng Dũng
Xin vui ḷng liên lạc với  haphuonghoai@gmail.com về tất cả những ǵ liên quan đến trang web nầy
Copyright © 2003 Trang Ca Dao và Tục Ngữ
Last modified: 10/19/17